Πολεοδομία κάστρων άνω πόλης

Η Άνω Πόλη είναι μια περιοχή ιδιαίτερης ιστορικής σημασίας, καθώς με το βυζαντινό αλλά και τον προσφυγικό της χαρακτήρα αποτελεί σημείο αναφοράς για της κατοίκους της πόλης αλλά και για κάθε επισκέπτη της. Η περιοχή αυτή, η οποία διασώθηκε από την πυρκαγιά του 1917 βρίσκεται στο βορειότερο και ψηλότερο τμήμα της παλιάς πόλης .Αρχίζει ουσιαστικά από τη βόρεια πλευρά της οδού Αγίου Δημητρίου φτάνοντας βόρεια ως τα τείχη της Ακρόπολης και δυτικά και ανατολικά ως τα αντίστοιχα Βυζαντινά Τείχη, που σώζονται σχεδόν ολόκληρα στην περιοχή. Παρόλο που δεν ερευνήθηκε με αρχαιολογικές ανασκαφές, είναι σχεδόν βέβαιο ότι στην ελληνιστική, ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή δεν κατοικήθηκε, τουλάχιστον συστηματικά. Γειτονιές με κατοικίες δημιουργήθηκαν με την τουρκοκρατία, για να πυκνοκατοικηθεί η περιοχή στα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα. Στην περιοχή αυτή περιλαμβάνονται σημαντικά μνημεία της Θεσσαλονίκης όπως: τα Τείχη με την Ακρόπολη και το Επταπύργιο, ο ναός του Οσίου Δαβίδ (Μονή Λατόμου), ο ναός του Αγίου Νικολάου Ορφανού, ο ναός των Ταξιαρχών, η Μονή Βλατάδων, ο ναός της Αγίας Αικατερίνης, ο ναός του Προφήτη Ηλία, ένας βυζαντινός λουτρώνας της πλατείας Κρίσπου, το Αλατζά Ιμαρέτ της οδού Κασσάνδρου, κ.ά.Πέρα όμως από τα μνημεία αυτά, στην περιοχή της Άνω Πόλης διασώζεται σε πολλά τμήματα ο παλιός (παραδοσιακός) πολεοδομικός ιστός της πόλης με τους στενούς λιθόστρωτους δρόμους, τα αδιέξοδα, τα μικρά ξέφωτα και τις πλατείες και προπαντώς με τα μοναδικά σε λιτότητα, λειτουργικότητα και κομψότητα κτίματα της Λαϊκής Μακεδονίτικης Αρχιτεκτονικής. Τα κτίσματα αυτά, που κύρια συναντώνται στις περιοχές γύρω από τους ναούς των Ταξιαρχών, Οσίου Δαβίδ, Μονής Βλατάδων και στους δρόμους Δημ. Πολιορκητή, Αλεξ. Παπαδοπούλου, Θεοφίλου, Αντιόχου, Αμφιτρύωνα, Ηροδότου, Τσαμαδού και Σαχτούρη, δεν έχουν να επιδείξουντίποτα το πομπώδες και το πολυτελές. Φτιαγμένα με φτωχά και ευτελή υλικά, επιβάλλονται με τη μορφή τους και τη λειτουργική (εσωτερική και εξωτερική) δομή τους. Τυπικό γνώρισμά τους η καθαρή αρχιτεκτονική τους διαρρύθμιση με πολλά στοιχεία κληροδοτημένα και από αυτήν ακόμα την αρχαία ελληνική και βυζαντινή παράδοση, οι αρχιτεκτονικές "προεξοχές" (σαχνισιά, το "ηλιακό" των βυζαντινών) και οι στεγασμένοι εξώστες ("χαγιάτια") Τα Βυζαντινά Οχυρωματικά Τείχη, από τον Βαρδάρη μέχρι το Επταπύργιο και την οδό Αγίου Δημητρίου. κατασκευάστηκαν κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του Μεγάλου Θεοδοσίου (4ος αιώνας μ.Χ.) για να περιστοιχίζουν τη μεσαιωνική πόλη.Πάνω από τη μονή Βλατάδων υψώνεται το Βόρειο τείχος της πόλης στο οποίο «κολλάει» ο περίβολος της Ακρόπολης. Δύο μεγάλες πύλες, οι «πορτάρες», οδηγούν στο εσωτερικό της Ακρόπολης, που χρησίμευε ως τελευταίο καταφύγιο των κατοίκων σε περιπτώσεις άλωσης της πόλης.Δίπλα στην ανατολική πορτάρα που οδηγεί εκτός των τειχών είναι η πύλη της αυτοκράτειρας Άννας Παλαιολογίνας. Ανατολικότερα, στη γωνία του Βόρειου με το Ανατολικό τείχος, δεσπόζει ο πύργος του Τριγωνίου, όπως τον έλεγαν οι Βυζαντινοί, γνωστός και ως πύργος της Αλύσεως ή πύργος του Πυροβολίου, που χτίστηκε την ίδια εποχή με το Λευκό Πύργο