Ιστορική αναδρομή

Βυζαντινή περίοδος

Κατά το Δουκάκη («Μεσσηνιακά» 1906), η σημερινή πόλη αποικίσθηκε μετά το 400 μ.Χ., όταν οι βάρβαρες ορδές του Αλάριχου κατέστρεψαν την αρχαία Μεσσήνη, ενώ πρόσφυγες και άλλοι κατήλθαν νοτιότερα και ονόμασαν το πόλισμα Νέα Μεσσήνη ή απλώς Μεσσήνη. Φαίνεται ότι υπήρξε πρόοδος, αφού τότε υπήρξαν και Επίσκοποι Μεσσήνης που φέρονται να υπογράφουν σε διάφορες Συνόδους (747, 1147, 1317). Γύρω στα 1300 η επισκοπή Μεσσήνης μεταφέρθηκε στην Ανδρούσα, πατρίδα τότε του Πατριάρχη Αθανασίου και Αγίου πολιούχου της. Αργότερα, όταν η Ανδρούσα αποικίσθηκε σχεδόν αποκλειστικά από Τούρκους, η επισκοπή εγκαταστάθηκε ξανά στη Μεσσήνη, ενώ το όνομά της ξανά ως «Μεσσήνης» δόθηκε το 1833, όπου και διατηρήθηκε έως το 1844, έτος θανάτου του Επισκόπου Ιωσήφ Μεσσήνης.^[1] Η επισκοπή οριστικά καταργήθηκε το 1852 και η έδρα της μεταφέρθηκε στην Καλαμάτα. Τον Απρίλιο του 2007 μια αμμοβολή στην εξωτερική τοιχοποιία του Ι.Ν. των Τριών Ιεραρχών, έφερε στο φως αρχιτεκτονικά μέλη πρωτοχριστιανικού Ναού , αλλά και ορισμένα μέλη αρχαιοελληνικού οικοδομήματος, αφού στους τοίχους φαίνονται εντοιχισμένα 40 τεμάχια κιόνων , τα περισσότερα με λεία κυλινδρική επιφάνεια, αλλά και λίγα με τη χαρακτηριστική αρχαιοελληνική αυλάκωση. Επίσης υπάρχουν και δομικοί λίθοι με ανάγλυφους σταυρούς. Το σίγουρο όμως είναι, ότι η ιστορία της νεώτερης πόλεως Μεσσήνης φαίνεται να έχει εναρκτήριο σημείο κάποια χρονολογία π.Χ.(βλέπε δημοσίευμα εφημερίδας «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» Καλαμάτας 16/4/2007)

Φραγκοκρατία

Κατά την αρχή της περιόδου της Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο , οι Γάλλοι ιππότες βρέθηκαν μπροστά στο θέαμα της απέραντης κάλυψης της Μακαρίας από το πλημμυρισμένα ύδατα του Παμίσου. Τότε έδωσαν και στην πόλη το προσωνύμιο ille (Νησί) και έκτοτε, επί 600 τουλάχιστον χρόνια, το προσωνύμιο αυτό απετέλεσε το μοναδικό όνομα της Μεσσήνης, πριν της ξαναδοθεί επίσημα το όνομα στα 1867. Λόγω του σύντομου και εύηχου της λέξεως, η επωνυμία «Νησί», διατηρείται μέχρι και των ημερών μας^[2]. Ο Γάλλος βυζαντινολόγος A. Bon, καταγράφει τις ονομασίες Nesi, Nisi, Nixi, L’ Ille, L’ Isle.Αυτό ήταν και το όνομα της πόλης καθ’ όλη τη Βυζαντινή περίοδο σύμφωνα με τον Πετρίδη (Παρνασσός 1877, σελίδα 7). Το 1969 , ο Peter Topping (Συμμετοχή σε αποστολή του Πανεπιστημίου της Μινεσότα) αναφέρει: “Το "Νησί" ιδρύθηκε στη διάρκεια της Φραγκοκρατίας τον 13ο αιώνα, στην πεδιάδα του νότιου τμήματος του Παμίσου, στην άκρη μιας έκτασης που περιβάλλεται από τον Πάμισο και ένα μικρότερο ρέμα,(σ.σ. εννοεί τον «Αργιάκα» -Ρύακα) γι’ αυτό πήρε και το όνομα Νησί.” Από την περίοδο της Φραγκοκρατίας, μοναδική φωτεινή μορφή προβάλλει η θρυλική φραγκορωμιά πριγκίπισσα Ισαβέλλα, γνωστότερη ως «πριγκηπέσα Ιζαμπώ», της οποίας ο ταραχώδης βίος έχει ζωντανέψει στο βιβλίο του Γιάννη Αναπλιώτη «Στα χρόνια της Κουγκέστας» καθώς και στο μυθιστόρημα του Άγγελου Τερζάκη «Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ». Τα πρώτα στοιχεία για τον πληθυσμό του Νησιού δίνει η απογραφή του «Γενικού Προβλεπτή» της Βενετίας Γκριμάνι το 1700^[3]

Τουρκοκρατία

Στα 1770 διαδραματίσθηκε στο Νησί (Μεσσήνη) μία από τις τελευταίες πράξεις της αποτυχημένης επανάστασης των Ορλωφικών. Σώμα 400 Μανιατών υπό τον Ιωάννη Μαυρομιχάλη (ή Σκυλογιάννη) έδωσε γενναία αλλά άνιση μάχη στο Ριζόμυλο, νότια της Μεσσήνης, προσπαθώντας να ανακόψει πολυπληθέστερο στρατό Αλβανών, ερχόμενων από τη Μεθώνη. Μόλις 24 με τον αρχηγό τους επέζησαν από τη μάχη αυτή και, οχυρωμένοι σε σπίτια του Νησιού, συνέχισαν την απεγνωσμένη άμυνα. Στην μάχη εφονεύθη και ο Γεώργιος Φλέσσας, παππούς του Παπαφλέσσα. ^[4]Κατά την επικρατέστερη εκδοχή, πιάστηκε ζωντανός ο Μαυρομιχάλης με το μικρό γιό του, οι μόνοι που επέζησαν από τη μάχη αυτή, ενώ το Νησί λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από τους Αλβανούς.^[5] Έκτοτε, οι δύο αυτές μάχες θεωρούνται ως μια απο τις ένδοξες σελίδες της ελληνικής ιστορίας.^[6][7]

Στα 1800 ιδρύεται στη Μεσσήνη αλληλοδιδακτικό σχολείο, στο οποίο δίδαξε ο σοφός κληρικός Καλλίνικος Καστόρχης.

Στην Επανάσταση του 1821, οι κάτοικοι της Μεσσήνης συμμετείχαν μεταξύ των πρώτων. Υπήρξε εκεί κέντρο εκγύμνασης νεοσυλλέκτων, ενώ στη θέση του σημερινού προσφυγικού συνοικισμού βρισκόταν πεδίο βολής ή, όπως έλεγαν τότε, έμπεδα. Οι νεοσύλλεκτοι συντηρούνταν με έξοδα των κατοίκων επί τουλάχιστον ένα χρόνο και οι οικογένειες των Δαρειώτη και Καλαμαριώτη μετείχαν ενεργά στον αγώνα. Χαρακτηριστικό το Τσάμικο της εποχής: Λουκά, Λουκά Νταρειώτη, Μήτσο Καλαμαριώτη. ^[8] Στα 1825 ο Ιμπραήμ ισοπέδωσε τη Μεσσήνη κατακαίοντας τα πάντα.

Νεότερα χρόνια

Μετά την απελευθέρωση έγινε ανακατάταξη του πληθυσμού.^[9] Κάποιες παλιές οικογένειες Μεσσηνιωτών σκόρπισαν σε άλλα μέρη, ενώ στη Μεσσήνη κατέφθασαν Αρκάδες, προερχόμενοι κυρίως από το Αρκουδόρεμα και το Γαρζενίκο. Τότε εγκαταστάθηκε στη Μεσσήνη ο ήρωας της επανάστασης του Ρεθύμνου Γεώργιος Τσουδερός, του οποίου η οικογένεια μετά το θάνατό του (1859) επανεγκαταστάθηκε στην Κρήτη.

Τότε συνέβη ένα ασυνήθιστο, για τα σημερινά δεδομένα, περιστατικό. Συγκεκριμένα, χωρίστηκαν τα αρχεία από τη διοίκηση της Κυπαρισσίας (πρώτη πρωτεύουσα του νομού) και συστάθηκε διοίκηση της Κάτω Μεσσήνης, που ήταν και έδρα Επισκοπής. Οι Μεσσηνιώτες όμως, έχοντας κατά νου τις αρνητικές επιπτώσεις από την εγκατάσταση στρατού στα ταραγμένα χρόνια της επανάστασης, έκαναν διαδήλωση και αρνήθηκαν να δεχθούν την εγκατάσταση. Έτσι έγινε πρωτεύουσα του νομού η Καλαμάτα.^[10]

Τα χρόνια εκείνα είχε επισκεφθεί τη Μεσσήνη και ο Όθωνας, την πρώτη φορά το 1850 και τη δεύτερη το 1862, στο πλαίσιο πανελλαδικών περιοδειών του. Μάλιστα, κατά τη δεύτερη φορά, έμαθε ότι είχε γίνει επανάσταση και ζητούσαν την έξωσή του. Τότε έφυγε μέσω της Μπούκας^[11] για τον Πειραιά απ' όπου, μη καταφέροντας να αποβιβαστεί, έφυγε οριστικά από την Ελλάδα.

Στις 13-3-1844 πέθανε ο ήρωας του Αγώνα του 1821, επίσκοπος Μεσσήνης Ιωσήφ ο από Ανδρούσης και τάφηκε μπροστά στην Ωραία Πύλη του Ναού του Αγίου Ιωάννη, ενώ αργότερα το 1900 στήθηκε και η προτομή του, όπου πάνω της χαράχτηκαν οι στίχοι του Κωστή Παλαμά:

Ιωσήφ Ανδρούσης ιερό της Εκκλησίας βλαστάρι
με το σταυρό, με το σπαθί και της θυσίας του Θεού τη χάρη.
Για την Πατρίδα μαχητής και για το γένος
στην καλή γη του ελεύθερη, κοιμάται δοξασμένος.

Μέχρι το 1852, την Επισκοπή Μεσσήνης διηύθυνε ο επίσκοπος Γεράσιμος Παγώνης. Αυτόν διαδέχτηκε ο Προκόπιος Γεωργιάδης, μετέπειτα μητροπολίτης Αθηνών. Μετά απ' αυτόν ο ιεροκήρυκας Στέφανος Αργυριάδης ο οποίος κατηγορήθηκε «επί σιμωνία» από τους Μεσσηνιώτες. Τότε, ο Αργυριάδης αφόρισε όλη την πόλη και παραιτήθηκε. Τον διαδέχθηκε ο Πανάρετος Κωνσταντινίδης (συγγενής του Ιωσήφ Ανδρούσης) επί των ημερών του οποίου η Επισκοπή μεταφέρθηκε στην Καλαμάτα. Στην «προφορική» του παράδοση ο λαός, λόγω της αμάθειάς του, εσφαλμένα απέδωσε τον αφορισμό της πόλης στον Ιωσήφ.

Γύρω στα 1865 δολοφονήθηκε στη Μεσσήνη -πιθανώς από Μανιάτες- ο Ολλανδός βιομήχανος Ζέγκερης, ο οποίος είχε ιδρύσει στα 1850 μεγάλη μεταξοβιομηχανία στο σημείο που είναι ακριβώς απέναντι από το παγοποιείο.^[12]

Γύρω στα 1896 υπηρετούσε στη Μεσσήνη^[13] και ο διαβόητος συνταγματάρχης του ιππικού Δημήτριος Μπαϊρακτάρης, ο μετέπειτα διοικητής της αστυνομίας στην Αθήνα που κυνήγησε αλύπητα τους μάγκες στις τότε κακόφημες συνοικίες της Αθήνας (Πλάκα, Ψυρρή κ.λ.π.).

Σήμερα

Τα τελευταία χρόνια η Μεσσήνη δείχνει να ανθίσταται στην πληθυσμιακή συρρίκνωση και παρουσιάζει σοβαρές προοπτικές ανάπτυξης εφ’ όσον ευοδωθούν ορισμένα στρατηγικής σημασίας έργα-«κλειδιά» . Πρόκειται για την υλοποίηση του σχεδίου πόλης στη Μπούκα, την κατασκευή του περιμετρικού δακτυλίου του Νομού, στο τμήμα Καλαμάτα - Μπούκα - Ριζόμυλος και τεσσάρων καθέτων αξόνων που θα καταστήσουν την ενδοχώρα της Μεσσήνης παράλια περιοχή. Ακόμα, η επικείμενη κατασκευή οικισμού αξιωματικών της Αεροπορίας στον Άγιο Νικόλαο, αναμένεται να διπλασιάσει τον πληθυσμό της, ενώ η μελλοντική κατασκευή του μεγάλου αναπτυξιακού έργου της Π.Ο.Τ.Α. (Περιοχής Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης) θα θέσει σε αναπτυξιακή τροχιά ολόκληρη τη Μεσσηνία και βεβαίως και τη Μεσσήνη.